De slaapzaal

_{Foto: De slaapzaal in 1925 voor baby’s van de Bewaarplaats voor kinderen van werkende moeders van de Vereeniging Zuigelingen aan de Plantage Middellaan in Amsterdam. Fotograaf onbekend.}

“Slaapzaal voor baby’s van de Bewaarplaats voor kinderen van werkende moeders van de Vereeniging Zuigelingen”, luidt de oorspronkelijke archiefnotitie bij deze foto.

Een hele mond vol. Inmiddels samengeperst tot één simpel woord: crèche. De versimpeling van onze spreektaal is kenmerkend voor de tijd waarin we leven, alles moet snel en duidelijk. We hebben het druk, geen minuut te verliezen.

Ik dook nog even dieper in de tijd en las in een etymologisch woordenboek de volgende definitie van het woord ‘crèche’: ‘kinderbewaarplaats, kraamhuis’ 1881; ontleend aan Frans crèche: ‘kinderdagverblijf’ 1887; ‘kerststal’ 1803, in deze betekenis waarschijnlijker ouder en ontwikkeld uit ‘voederbak waarin Christus ligt’ 1223, ‘voederbak voor dieren 1120’, ontleend aan het Frankische kripja.

Vergeef me dit uitstapje naar het verleden, maar werken voor een archief is per definitie door de tijd reizen, naar alles wat aan ons heden vooraf gaat. Spaarnestad Photo is met haar dertien miljoen beelden het grootste fotoarchief van Europa, een oceaan van beelden waarin de hele wereld samen lijkt te komen. U vindt er de ‘zoetste’ foto’s denkbaar: lente-lammeren in een bloemrijk weiland en mappen met de meest aandoenlijke baby’s. Met daarnaast onder de zoekterm ‘oorlog’ een van de grootste collecties in het archief: een nauwelijks te bevatten verzameling beelden, zowel door de enorme hoeveelheid als door de heftige inhoud die niets en niemand ontziet.

De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de weldadige sfeer op deze slaapzaalfoto uit 1925. De Plantagebuurt werd extra hard getroffen door de Duitse bezetting vanwege het grote aantal Joodse families die hier woonden. Zelfs de allerkleinsten waren niet veilig voor de gevreesde razzia’s bij nacht en ontij die met name de hoofdstad diep zouden treffen. Met de grootste moed denkbaar werd er in deze crèche, letterlijk met gevaar voor eigen lijf en leden, alles aan gedaan om de kleine Joodse kinderen te behoeden voor een gruwelijk lot. Ruim zeshonderd van deze kinderen overleefden de oorlog doordat ze in het diepste geheim uit de crèche werden gesmokkeld naar veilige onderduikadressen.

De foto is jaren daarvoor gemaakt, in 1925 om precies te zijn, door een onbekende fotograaf voor een publicatie in het populaire tijdschrift Het Leven. Ik, als hedendaagse fotograaf, kan erg genieten van deze foto, mede door de tekortkomingen van de toenmalige fotoapparatuur. Met mijn moderne, vlijmscherpe lens zou het prachtige halo-licht dat hier in de half schemer over de witte wiegjes neerdaalt onze ogen nooit bereikt hebben. Nu mogen we, als we stil zijn, vanuit het heden op gepaste afstand meegenieten van de diepe rust in deze slaapzaal op de Plantage Middellaan. Een rust die zorgvuldig bewaakt wordt door een van de leidsters in de hoek, eveneens in het wit, met ongetwijfeld zacht verende zolen onder haar schoenen. En als we geluk hebben, is het niet ondenkbaar dat we door een open raam mogelijk de al wat grotere kinderen horen die bij de wilde dieren in het nabijgelegen Artis opgewonden van kooi naar kooi rennen.