Een adelijke dame in ere hersteld

Restaureren van kunst is een vak apart. En bij het SRAL beheersen ze de kunst van het restaureren tot in de puntjes: beschermen en conserveren, zodat het betreffende erfgoed bewaard blijft voor toekomstige geneneraties. De restauratie van het 17e eeuwse schilderij Portret van een adellijke dame van een onbekende schilder uit de collectie van Museum W herstelde de originele vlakheid van het schilderij en bracht oorspronkelijke details aan het licht. Bovendien kan onze adelijke dame weer bekeken worden, zonder dat je oog afgeleid wordt door beschadigingen of verkleuringen.

Slechte conditie
De geplande heropening van het Museum W in december 2021 bood de gelegenheid om het collectiestuk Portret van een adellijke dame grondig te laten onderzoeken en restaureren. Al snel werd duidelijk dat het werk een esthetische en structurele behandeling nodig zou hebben. Met namen de vullingen uit eerdere restauraties, de instabiele drager van het schilderij, de overschilderingen en het vergeelde vernis waren de meest urgente punten.

 ^{Links het portret voor en rechts na behandeling}

Mist-Lining - een extra steun voor het schilderij
Vanaf ongeveer de 15^de eeuw gebruikten kunstenaars in Europa steeds vaker canvas als drager voor schilderijen. Tegenwoordig heeft vrijwel elk museum op de wereld werken op canvas in hun collectie – van oude meesters tot hedendaagse kunstwerken. 
Met name in de 19^de en vroeg 20^ste eeuw was het gebruikelijk om deze schilderijen op canvas tegen vocht te beschermen door ze te ondersteunen of te bekleden met een tweede canvas aan de achterkant. Dit staat bekend als een bedoeking. Een veelvoorkomende techniek was om een was-hars-mengsel te gebruiken voor het verlijmen van twee canvassen.
Ook Portret van een adellijke dame is op deze manier behandeld.  

Vanaf de jaren tachtig kwam er steeds beter inzicht in de effecten van deze behandeltechniek. Uit onderzoek bleek namelijk dat de was-hars methode op lange termijn en onder wisselende condities schadelijk voor de verflaag van schilderijen kan zijn. Museumconservatoren en restauratiedeskundigen begonnen daarom over minder invasieve technieken na te denken. Hoe kon je bij schilderijen die structurele steun nodig hadden toch een tweede canvas aanbrengen, maar dan wel op een zo duurzaam mogelijke manier met zo min mogelijk ingrepen?

^{Links achterzijde voor en rechts achterzijde na behandeling}

SRAL ontwikkelde vanaf de jaren negentig een innovatieve techniek die precies dat doet. Het gebruik van lijm wordt geminimaliseerd en waar voorheen verhitting werd toegepast, wordt nu een vacuüm gecreëerd om de lijm te activeren. Deze techniek staat bekend als Mist-Lining.

Bij het Portret van een adellijke dame heeft de was-hars bedoeking onder andere geleid tot vervormingen over het gehele oppervlak – met name ter hoogte van het voorhoofd. Het was dus tijd om het niet-oorspronkelijke linnen voorzichtig van het origineel te verwijderen en een nieuw canvas met de Mist-Lining methode aan te brengen. Op die manier werd het schilderij weer stabiel en kon het vervolgens weer op het originele raam worden opgespannen.

 ^{Verwijderen van de vernislaag}

Origineel en overschilderingen – details weer zichtbaar
De volgende uitdaging binnen dit restauratieproject was het conserveren en presenteren van de verflaag zelf. Delen van de vullingen uit eerdere restauraties waren niet meer stabiel, waardoor de verflaag begon los te laten. Bovendien was het portret grotendeels overschilderd, waardoor originele details niet meer zichtbaar waren.

Nadat het oppervlaktevuil grondig was gereinigd, werd het vergeelde vernis verwijderd met speciaal daarvoor geteste en geselecteerde oplosmiddelen. Hierdoor kwamen vullingen uit eerdere restauraties tevoorschijn, evenals het door het originele canvas heen getrokken was-hars mengsel. Na ook dit afgenomen te hebben, kon begonnen worden met de Mist-Lining methode. Na stabilisering van het schilderij, werden de lacunes in de verflaag gevuld en geretoucheerd.

^{Tijdens behandeling detail oude vulling was hars}

Het schoonmaken van het schilderij en het weghalen van de overschilderingen leidde tot nieuwe en spannende inzichten. Grote delen van de originele verflaag bleken nog in een goede staat te verkeren. Aangezien restauratie draait om het zo dicht mogelijk benaderen van het origineel, was dit bijzonder goed nieuws. De realisatie om van dichtbij iets te beleven dat zó ver terug in de tijd gemaakt is, maakt deze ontdekking extra bijzonder. Eerder verborgene details, zoals de schaduw van de ring op de hand van de adellijke dame, zijn nu weer aanwezig.
De restauratie heeft niet alleen het portret weer in ere hersteld, maar heeft het schilderij ook duurzaam weten te conserveren. 

Deze restauratie werd volledig door SRAL uitgevoerd.